ยำผีปู่ย่า (ยำจิ้นไก่) เมนูพื้นบ้าน ที่ปีนึงบ้านเราจะทำแค่ 3 ครั้งเท่านั้น
ก็จะมีช่วงไหว้ตรุษจีน, ไหว้สารทจีน เพราะไหว้ไก่ต้มเป็นตัว
ส่วนอีกช่วงก็จะเป็นช่วงไหว้ผีปู่ย่า แม่เราเป็น
คนเชียงใหม่ จะมีตั้งหิ้งผีปู่ย่า
หิ้งผีปู่ย่า คือหิ้งเล็กๆ ที่ตั้งในบ้าน อยู่บริเวณหัวนอนทางทิศตะวันออก หรือมุมห้อง เพื่อเป็นที่สถิตของผีปู่ย่า
ซึ่งปีนึงจะไหว้ครั้งนึง และที่บ้านเราน้องสาว 2 คน แต่งงานแล้ว ก็จะไหว้ไก่ 2 ตัว
พอมีไก่ต้ม เมนูที่ทำ ถ้าไม่ทำรวนเค็ม ก็จะทำยำผีปู่ย่า หรือทำเมนูอย่างอื่น
พอช่วงสารทจีน บ้านเราไหว้ไก่ต้ม 2 ตัว เราแบ่งไก่ต้มครึ่งตัว มาทำยำผีปู่ย่า
ขั้นตอนการทำ ตามนี้เลยค่ะ (เราทำ แต่แม่กำกับการทำอยู่ข้างๆ)
เราใช้น้ำต้มไก่ที่เก็บไว้ ใส่ตะไคร้ ใบมะกรูด และสับไก่ลงไปต้ม
และเอาขมิ้นที่ขูดแล้วในกระชอน เอาไปแกว่งในหม้อ ให้สีสวยงาม มีกลิ่นขมิ้น
ต้มน้ำให้เดือด และปิดไฟ ตักไก่ที่ต้มขึ้นมาแยกต่างหาก รอไก่ให้เย็นลง แล้วฉีกเป็นชิ้นๆ
ส่วนเครื่องปรุงที่ตำก็จะมี
พริกแห้ง กระเทียม หอมแดง นำไปคั่วในกระทะ ใส่กะปิลงไปเล็กน้อย
พอคั่วเสร็จ ตัดแยกออกมา เพื่อจะเอาไปตำต่อ
ที่บ้านเราใช้กะปิยี่ห้อนี้
ตำกระเทียม หอมแดง พริกแห้ง เกลือ และกะปิ ให้เข้ากัน
และใส่น้ำพริกลาบเหนือลงไปนิดหน่อย
พอตำได้ที่แล้ว ตักพริกที่ตำลงไปในหม้อ
และใส่ไก่ฉีกที่เตรียมไว้ลงไปต้มต่อ
เพิ่มกลิ่นหอมด้วยกระเทียมเจียว
เจียวกระเทียมให้เหลือง และตักเอาน้ำมันออก
แล้วเอาหม้อที่ต้มเทลงไปในกระทะ เราถามแม่ว่าทำไมไม่ตักกระเทียมลงไปในหม้อ
แม่บอกว่า ปรุงรสและคนในกระทะสะดวกกว่าคนในหม้อ เพราะหม้อเล็กไป
ปรุงรสเพิ่มด้วยมะแขว่น และน้ำปลานิดหน่อย
ปิดท้ายด้วยต้นหอม ผักชี ผักแพว
ต้มจนเดือด และตักใส่หม้อเป็นอันเสร็จ
เสร็จแล้ว ยำผีปู่ย่า (ยำจิ้นไก่) น่าทานไหมคะ
จะทานคู่กับข้าวสวยร้อนๆ หรือจิ้มข้าวเหนียวก็ได้ อร่อยทั้งสองอย่าง
*** ข้อมูลเพิ่มเติม ***
คนเชียงใหม่จำนวนมากยังคง ปฏิบัติพิธีเลี้ยงผีปู่ย่า ซึ่งเป็นประเพณีล้านนาที่สืบทอดกันมา
เพื่อบวงสรวงดวงวิญญาณบรรพบุรุษให้ปกปักษ์คุ้มครองลูกหลานให้มีความสุขและสามัคคีในตระกูล
การบวงสรวงผีปู่ย่านั้น มักจะทำการประมาณเดือน 7-8-9 เหนือ (ตรงกับเดือนเมษายน – มิถุนายน) ของทุกปี
แล้วแต่ความพร้อมหรือความสะดวกของแต่ละตระกูล
โดยมีการนำเครื่องบวงสรวง เช่น หัวหมู หรือไก่ต้ม สำรับคาวหวาน สุรา ดอกไม้ธูปเทียน น้ำขมิ้นส้มป่อย หรือแล้วแต่จะกำหนด มาสังเวย
นอกจากนี้อาจจะทำเนื่องในโอกาสที่ญาติ ๆ บนบานศาลกล่าวผีปู่ย่าให้ช่วยคนในตระกูลแล้วหายเจ็บป่วยก็ได้
ตามความเชื่อ ผีปู่ย่าจะคอยช่วยเหลือ ปกปักรักษาคนให้มีความสุข ความเจริญ
โดยเฉพาะกับคนที่เป็นลูกหลานของผีเหล่านั้น จะได้รับประโยชน์จากผีหรือเทวดามากกว่าผู้อื่น
มักจะคอยติดตามลูกหลานไปปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายให้ ลูกหลานจึงเคารพยำเกรงและคอยเส้นไหว้บวงสรวงให้อยู่เสมอ
พร้อมจัดที่ทางให้สถิตอยู่ เช่น ทำเป็นหิ้งไว้บนฝาหัวนอนเหมือนตั้งพระพุทธรูป หรือสร้างเป็นหอ เป็นห้องไว้ให้
การบวงสรวงจะมีการเตรียมเครื่องเซ่นไหว้และทำพิธีที่หิ้งผีปู่ย่าซึ่งตั้งไว้ในบ้าน
อย่างไรก็ตาม ประเพณีนี้จะเหลือเพียงไม่กี่ครอบครัวในปัจจุบันเนื่องจากกาลเวลาที่เปลี่ยนไป
และแม่เรายังสืบทอดประเพณีต่อ โดยตั้งหิ้งผีปู่ย่าไหว้ที่มุมห้องนอนของแม่
ยำผีปู่ย่า (ยำจิ้นไก่) เมนูพื้นบ้าน ที่จะทำช่วงไหว้บรรพบุรุษเท่านั้น
ยำผีปู่ย่า (ยำจิ้นไก่) เมนูพื้นบ้าน ที่ปีนึงบ้านเราจะทำแค่ 3 ครั้งเท่านั้น
ก็จะมีช่วงไหว้ตรุษจีน, ไหว้สารทจีน เพราะไหว้ไก่ต้มเป็นตัว
ส่วนอีกช่วงก็จะเป็นช่วงไหว้ผีปู่ย่า แม่เราเป็นคนเชียงใหม่ จะมีตั้งหิ้งผีปู่ย่า
ต้มน้ำให้เดือด และปิดไฟ ตักไก่ที่ต้มขึ้นมาแยกต่างหาก รอไก่ให้เย็นลง แล้วฉีกเป็นชิ้นๆ
ส่วนเครื่องปรุงที่ตำก็จะมี
พริกแห้ง กระเทียม หอมแดง นำไปคั่วในกระทะ ใส่กะปิลงไปเล็กน้อย
พอคั่วเสร็จ ตัดแยกออกมา เพื่อจะเอาไปตำต่อ
ที่บ้านเราใช้กะปิยี่ห้อนี้
ตำกระเทียม หอมแดง พริกแห้ง เกลือ และกะปิ ให้เข้ากัน
และใส่น้ำพริกลาบเหนือลงไปนิดหน่อย
พอตำได้ที่แล้ว ตักพริกที่ตำลงไปในหม้อ
และใส่ไก่ฉีกที่เตรียมไว้ลงไปต้มต่อ
เพิ่มกลิ่นหอมด้วยกระเทียมเจียว
เจียวกระเทียมให้เหลือง และตักเอาน้ำมันออก
แล้วเอาหม้อที่ต้มเทลงไปในกระทะ เราถามแม่ว่าทำไมไม่ตักกระเทียมลงไปในหม้อ
แม่บอกว่า ปรุงรสและคนในกระทะสะดวกกว่าคนในหม้อ เพราะหม้อเล็กไป
ปรุงรสเพิ่มด้วยมะแขว่น และน้ำปลานิดหน่อย
ปิดท้ายด้วยต้นหอม ผักชี ผักแพว
ต้มจนเดือด และตักใส่หม้อเป็นอันเสร็จ
เสร็จแล้ว ยำผีปู่ย่า (ยำจิ้นไก่) น่าทานไหมคะ
จะทานคู่กับข้าวสวยร้อนๆ หรือจิ้มข้าวเหนียวก็ได้ อร่อยทั้งสองอย่าง
*** ข้อมูลเพิ่มเติม ***
คนเชียงใหม่จำนวนมากยังคง ปฏิบัติพิธีเลี้ยงผีปู่ย่า ซึ่งเป็นประเพณีล้านนาที่สืบทอดกันมา
เพื่อบวงสรวงดวงวิญญาณบรรพบุรุษให้ปกปักษ์คุ้มครองลูกหลานให้มีความสุขและสามัคคีในตระกูล
การบวงสรวงผีปู่ย่านั้น มักจะทำการประมาณเดือน 7-8-9 เหนือ (ตรงกับเดือนเมษายน – มิถุนายน) ของทุกปี
แล้วแต่ความพร้อมหรือความสะดวกของแต่ละตระกูล
โดยมีการนำเครื่องบวงสรวง เช่น หัวหมู หรือไก่ต้ม สำรับคาวหวาน สุรา ดอกไม้ธูปเทียน น้ำขมิ้นส้มป่อย หรือแล้วแต่จะกำหนด มาสังเวย
นอกจากนี้อาจจะทำเนื่องในโอกาสที่ญาติ ๆ บนบานศาลกล่าวผีปู่ย่าให้ช่วยคนในตระกูลแล้วหายเจ็บป่วยก็ได้
ตามความเชื่อ ผีปู่ย่าจะคอยช่วยเหลือ ปกปักรักษาคนให้มีความสุข ความเจริญ
โดยเฉพาะกับคนที่เป็นลูกหลานของผีเหล่านั้น จะได้รับประโยชน์จากผีหรือเทวดามากกว่าผู้อื่น
มักจะคอยติดตามลูกหลานไปปัดเป่าสิ่งชั่วร้ายให้ ลูกหลานจึงเคารพยำเกรงและคอยเส้นไหว้บวงสรวงให้อยู่เสมอ
พร้อมจัดที่ทางให้สถิตอยู่ เช่น ทำเป็นหิ้งไว้บนฝาหัวนอนเหมือนตั้งพระพุทธรูป หรือสร้างเป็นหอ เป็นห้องไว้ให้
การบวงสรวงจะมีการเตรียมเครื่องเซ่นไหว้และทำพิธีที่หิ้งผีปู่ย่าซึ่งตั้งไว้ในบ้าน
อย่างไรก็ตาม ประเพณีนี้จะเหลือเพียงไม่กี่ครอบครัวในปัจจุบันเนื่องจากกาลเวลาที่เปลี่ยนไป
และแม่เรายังสืบทอดประเพณีต่อ โดยตั้งหิ้งผีปู่ย่าไหว้ที่มุมห้องนอนของแม่